आरनको धूवाँमा चम्किरहेको भोजपुरको पहिचान, बन्छन् पाँच सयदेखि ५२ हजारसम्मका खुकुरी

भोजपुर : जब घनको ट्वाङ-ट्वाङ आवाजसँगै आरनबाट निस्केको रातो फलाममा पानी पर्दा ‘च्वस्स’ आवाज गुञ्जिन्छ, तब बुझ्नुपर्छ, भोजपुरमा एउटा पहिचान जन्मँदैछ।

यो आवाज यहाँका कालीगढहरूका लागि संगीत हो र यसै संगीतबाट जन्मन्छ- विश्वप्रसिद्ध ‘भोजपुरे खुकुरी’। पुर्खाले सुम्पिएको यो सीप आज पनि स्थानीय कालीगढहरूको हातमा जीवन्त छ र उनीहरूकै पौरखले चम्किरहेको छ।

भोजपुर खुकुरी उद्योगको पर्याय नै हो। यहाँका गल्लीहरूमा आज पनि खुकुरी बनाउने चटारो देख्न सकिन्छ। सामान्य घरायसी प्रयोगदेखि विशेष उपहारका लागि बनाइने कलात्मक खुकुरीहरूले यहाँका आरनहरूलाई व्यस्त राखेका छन्।

स्थानीय व्यवसायी हीरा श्रेष्ठका अनुसार, भोजपुरे खुकुरीको मूल्य त्यसको बनोट, प्रयोग भएको धातु र कलात्मकतामा निर्भर गर्छ। ‘हामीकहाँ पाँच सय रुपैयाँ पर्ने साधारण खुकुरीदेखि लिएर विशेष अर्डरमा बनाइने ५२ हजार रुपैयाँसम्मका खुकुरी बन्छन्’, उनले भने।

यी खुकुरीहरूको माग नेपालभित्र मात्र सीमित छैन। भोजपुरको सानो बजारबाट यी खुकुरीहरूले अमेरिका, बेलायतजस्ता देशहरूसम्मको यात्रा तय गरेका छन्।

श्रेष्ठ भन्छन्, ‘विदेशबाट विशेष डिजाइन र उच्च गुणस्तरको माग आउँछ। त्यस्ता खुकुरीका लागि हामी उच्च कोटीको फलाम, बुट्टा भर्न काँसा र आकर्षक बिँडका लागि विशेष काठ प्रयोग गर्छौँ।’

तर, कहिलेकाहीँ ठूलो परिमाणमा माग आउँदा परम्परागत शैलीमा काम गर्ने कालीगढहरूलाई बजारको माग पूरा गर्न हम्मेहम्मे पर्छ।

भोजपुरे खुकुरी बनाउने प्रक्रिया आफैँमा एउटा कला हो। पहिले हातले मात्रै फलाम पिटेर बनाइने खुकुरीमा अहिले आधुनिक उपकरणको पनि साथ थपिएको छ।

फलाम तताउने, घनले पिटेर आकार दिने, धार लगाउने, बिँड र दाप (खोल) बनाउने काममा आज पनि स्थानीय कालीगढहरूको पुर्ख्यौली सीप नै हाबी छ। परम्परागत ज्ञान र नयाँ प्रविधिको यही सुन्दर मिश्रणले भोजपुरे खुकुरीलाई अझ आकर्षक र बलियो बनाएको छ।

यो केवल एउटा हतियार वा औजार मात्र होइन, यो नेपाली साहस, गौरव र पहिचानको प्रतीक पनि हो। भोजपुर घुम्न आउने आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटकहरूले ‘स्मृति उपहार’का रूपमा भोजपुरे खुकुरीलाई पहिलो रोजाइमा पार्छन्। यसले यहाँको पर्यटन प्रवर्द्धन र स्थानीय अर्थतन्त्रलाई चलायमान बनाउन ठूलो टेवा पुऱ्याएको छ।

आरनको आगोमा खारिएर, कालीगढको पसिनाले सिञ्चित भएर तयार भएको भोजपुरे खुकुरी एउटा जीवन्त कथा हो- भोजपुरको आत्माको कथा, जसको धारमा इतिहास छ र चमकमा भविष्य।

कात्तिक २१, २०८२ शुक्रबार ०७:३४:२९ मा प्रकाशित

उकेरामा प्रकाशित सामाग्रीबारे प्रतिक्रिया, सल्लाह, सुझाव र कुनै सामाग्री भए [email protected] मा पठाउनु होला।