उपनिर्वाचनबाट ‘कमब्याक’को दाउ हेर्दै भुटानी शरणार्थी प्रकरणमा मुछिएका खाण

बुटवल : नेपाली कांग्रेसका प्रभावशाली नेता बालकृष्ण खाण एक समय पार्टीभित्र र बाहिर चर्चित व्यक्तित्व थिए। रुपन्देहीको तिलोत्तमा निवासी खाणलाई कांग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवाका विश्वासपात्रका रूपमा चिनिन्थ्यो। उनको प्रभाव यति थियो कि उनलाई ‘भावी सभापति’को रूपमा समेत हेरिन्थ्यो।

निर्वाचनका बेला उनले सहजै टिकट पाउँथे भने माहोल आफू अनुकूल नहुँदा समानुपातिक सांसद बन्न पनि हिचकिचाउँदैनथे। तर, नक्कली भुटानी शरणार्थी प्रकरणमा मुछिएपछि उनको राजनीतिक छवि धमिलिएको छ। पछिल्लो समय उनी ‘गुमनाम’ जस्तै बनेका छन्।

२०८० वैशाख २७ मा खाण नक्कली भुटानी शरणार्थी प्रकरणमा पक्राउ परे। तत्कालीन गृहमन्त्री रहेका खाणले गृहसचिव टेकनारायण पाण्डेसँग रकम लेनदेनको कुराकानी गरेको प्रमाण फेला परेपछि प्रहरीले उनलाई हिरासतमा राखेको थियो। यो प्रकरणले उनको राजनीतिक करिअरमा ठूलो धक्का लाग्यो। सात महिना लामो कारागार बसाइपछि २०८० मंसिर २८ मा पाटन उच्च अदालतले ३० लाख रुपैयाँ धरौटीमा रिहा गर्ने आदेश दियो।

यो प्रकरणमा अन्य अभियुक्तहरू एमाले नेता टोपबहादुर रायमाझी र पूर्वसचिव टेकनारायण पाण्डे, अझै थुनामा छन्। खाणलाई भने राजनीतिक संरक्षण प्राप्त भएको चर्चा छ। उच्च अदालतको आदेशविरुद्ध महान्यायाधिवक्ता कार्यालय अहिलेसम्म सर्वोच्च अदालत गएको छैन। यदि यो मुद्दामा राजनीतिक हस्तक्षेप नभएको भए, खाणको कानुनी अवस्था फरक हुन सक्थ्यो।

कमब्याकको अवसर बन्नसक्छ उपनिर्वाचन
रुपन्देही क्षेत्र नं. ३ मा राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टी (राप्रपा)का सांसद दीपक बोहोराको २०८१ चैत १९ मा निधन भएपछि उपनिर्वाचनको तयारी भइरहेको छ। २०७९ को निर्वाचनमा बोहोराले तत्कालीन गृहमन्त्री खाणलाई पराजित गरेका थिए। बोहोराले ३६ हजार ७१७ मत ल्याउँदा खाणले ३४ हजार ३६ मत मात्र प्राप्त गरेका थिए। यो हार खाणका लागि ठूलो झट्का थियो, किनकि उनी त्यतिबेला सत्तारूढ गठबन्धनका गृहमन्त्री थिए।

अब यो उपनिर्वाचनमार्फत खाण फेरि राजनीतिमा ‘कमब्याक’ गर्ने दाउमा छन्। तर, उनको बाटो सहज छैन। भुटानी शरणार्थी प्रकरणको मुद्दा अझै टुङ्गिएको छैन। यो विषयले मतदाताको मनोविज्ञानमा प्रभाव पार्न सक्छ। स्थानीय कांग्रेस नेताहरूका अनुसार, खाणको उम्मेदवारीलाई लिएर मतदाताको विश्वास जित्न गाह्रो हुन सक्छ।

‘खाण पहिलेदेखि नै धेरै पटक लाभको पदमा पुगिसकेका व्यक्ति हुन्। परिवारवादको आरोप पनि छ। त्यसमाथि यो प्रकरणले उनको छविमा ठूलो धक्का लागेको छ’, एक स्थानीय नेताले भने।

पार्टीभित्रको अवस्था र विकल्पको खोजी
खाणको परिवारको राजनीतिक प्रभाव रुपन्देहीमा बलियो छ। उनकी श्रीमती मञ्जु खाण अहिले समानुपातिक सांसद छिन् भने सहोदर भाइ रामकृष्ण खाण तिलोत्तमा नगरपालिकाका मेयर र कांग्रेस रुपन्देहीका सभापति छन्। यद्यपि, भुटानी प्रकरणको मुद्दा टुङ्गो नलाग्दा कांग्रेसभित्र खाणको विकल्प खोज्ने चर्चा पनि चलिरहेको छ।

यदि खाणको उम्मेदवारी जोखिमपूर्ण देखिए, कांग्रेसले अन्य नेताहरूलाई अगाडि सार्न सक्छ। सम्भावित उम्मेदवारमा प्रमोद यादव र भरत शाहको नाम चर्चामा छ। यादव २०७९ मा रुपन्देही क्षेत्र नं. ४ मा सर्वेन्द्रनाथ शुक्लासँग पराजित भएका थिए, भने शाह क्षेत्र नं. ५ मा एमालेका वासुदेव घिमिरेसँग हारेका थिए। यी नेताहरूलाई स्थानीय स्तरमा राम्रो समर्थन प्राप्त छ भने खाणको तुलनामा उनीहरूको छवि विवादित छैन।

गुट परिवर्तनको चर्चा
एक समय कांग्रेसको संस्थापन पक्षका बलिया नेता मानिने खाण पछिल्लो समय डा. शेखर कोइराला नजिक भएका छन्। कारागारमा रहँदा कोइरालाले दुई पटक भेटेपछि खाण कोइराला पक्षमा ढल्किएको नेताहरू बताउँछन्। यो कदमले उनको राजनीतिक रणनीतिमा परिवर्तन आएको संकेत गर्छ। संस्थापन पक्षको समर्थन कमजोर भएमा कोइराला पक्षको साथले उनलाई पार्टीभित्र बलियो बनाउन सक्छ। तर, यो परिवर्तनले संस्थापन पक्षका नेताहरूसँग उनको सम्बन्धमा तनाव सिर्जना हुन सक्ने जोखिम पनि छ।

पञ्चायतकालमा नेपाल विद्यार्थी संघबाट राजनीति सुरू गरेका खाण २०३३ देखि कांग्रेसमा सक्रिय थिए। २०४४ तिर नेविसंघको केन्द्रीय अध्यक्ष बनेका खाण २०४८ मा पहिलोपटक सांसद निर्वाचित भए भने दुवै संविधानसभाका सदस्य पनि रहे। उनले रक्षा, सिँचाइ र गृह मन्त्रालयको जिम्मेवारी सम्हालेका छन्। लामो समयदेखि सत्ता र शक्तिको वरिपरि रहँदै आएका खाणमाथि बारम्बार लाभको पद लिने र परिवारवादको आरोप पनि लाग्दै आएको छ।

रुपन्देही क्षेत्र नं. ३ को राजनीतिक परिदृश्य
रुपन्देही क्षेत्र नं. ३ मा १ लाख ३९ हजार ७६४ मतदाता छन्। यो क्षेत्रमा शुद्धोधन, सिद्धार्थनगर, सियारी, ओमसतिया, मायादेवी, तिलोत्तमा र बुटवलका केही वडा पर्छन्। स्थानीय तहको परिणाम हेर्दा यो क्षेत्रमा कांग्रेस बलियो देखिन्छ। सात पालिकामध्ये कांग्रेसले ६ मा प्रमुख र २ मा उपप्रमुख जितेको छ। एमालेले १ पालिकामा प्रमुख र ४ मा उपप्रमुख जितेको छ, भने लोकतान्त्रिक समाजवादी दलले १ पालिकामा उपप्रमुख जितेको छ।

यो क्षेत्रमा २०७४ मा तत्कालीन एमाले नेता घनश्याम भुसालले जितेका थिए, भने २०७९ मा राप्रपाका बोहोराले बाजी मारे। अब हुने उपनिर्वाचनमा कांग्रेसले सात वर्षपछि यो क्षेत्रमा आफ्नो प्रभाव पुनः स्थापित गर्ने अवसर देख्छ। तर, खाणको उम्मेदवारीले यो लक्ष्यलाई जोखिममा पार्न सक्ने विश्लेषण पनि भइरहेको छ।

खाणका चुनौतीहरू
खाणको लागि यो उपनिर्वाचन अवसर र चुनौती दुवै हो। भुटानी शरणार्थी प्रकरणको मुद्दा टुङ्गो नलाग्नु, परिवारवादको आरोप, र विगतको हारले उनको उम्मेदवारीमाथि प्रश्न उठाइरहेको छ। साथै, स्थानीय मतदाताको बदलिँदो मनोविज्ञान र कांग्रेसभित्रको आन्तरिक गुटबन्दीले उनको बाटोलाई जटिल बनाएको छ। यदि उनले यो उपनिर्वाचन जिते भने उनको राजनीतिक करिअरमा नयाँ जीवन प्राप्त हुनसक्छ। तर, हारले उनको प्रभावलाई थप कमजोर बनाउन सक्छ।

वैशाख ४, २०८२ बिहीबार १३:२७:२३ मा प्रकाशित

उकेरामा प्रकाशित सामाग्रीबारे प्रतिक्रिया, सल्लाह, सुझाव र कुनै सामाग्री भए [email protected] मा पठाउनु होला।